زخم بستر

نوشته شده توسط دکتر حمیده ایرانچی.

توضيحات درمورد زخم بستر (bedsore) :

جلوگيري و درمان :

دكترايرانچي با تاکید براینکه پیشگیري اززخم بسترآسان‌تر از درمان است، گفت زخم فشاری در نقاط تحت فشار بدن مانند پشت سر و نشیمنگاه شایع است. هر ناحیه دیگری از بدن که به مدت طولانی تحت فشار قرار گیرد نیز در معرض خطر ایجاد این زخم است.

زخم فشاری در ابتدا به صورت قرمزی پوستی که با فشار انگشت برطرف نمی‌شود بروز می کند، این مرحله را مرحله ‌اول از زخم می‌گویند که شناسایی و درمان آن در این مرحله خیلی راحت‌تر است.

تغییر وضعیت بیمار از یک حالت به حالت دیگر هر دو ساعت به گونه‌ای که فشار از روی ناحیه مبتلا برداشته شود به تسریع روند بهبودی کمک می کند.

تاثیر رژیم غذایی :

به منظور غذا رسانی کافی به پوست، در روز دست کم نوشیدن هشت لیوان آب و غذایی متناسب حاوی مقدار کافی پروتئین (درصورت عدم محدوديت فرددرمصرف پروتئين) از جمله ماهی می تواند پاسخگوی نیازهای جسمی فرد باشد، لذا علاوه براینکه پروتئین ترمیم کننده بافت های بدن است، می‌تواند جهت حفظ سلامتی پوست مفید باشدومصرف روزانه ويتامين ث هم بسيار حائزاهميت است.

در صورتی که زخم از مرحله یک بگذرد و پوست ناحیه مبتلا به قرمزی از بین برود، زخم وارد مرحله دو شود در این مرحله پانسمان زخم به روش‌های مختلف و مناسب الزامی است و مداخله درمانی بسیار موثر واقع می شود.

تمامی اقدامات لازم در مرحله اول نیز در مرحله دوم زخم ضروری است. زخم در این مرحله چنانچه به خوبی رسیدگی نشود می‌تواند منجر به عفونت، پیشروی به مرحله 3 (که تخریب بافت زیرجلدی و عضله است) و در نهایت مرحله 4 (که رسیدن زخم به عمق عضلات و استخوان را شامل می‌شود) عفونت استخوان، عفونت خون ودرصورت عدم درمان به مرگ منجر شود.

درمراحل ابتدايي زخم ليزرهاي كم توان ونورهاي درماني واولتراسوند بسيارموثراست كه تمام اين تجهيزات درمجموعه توانبخشي سالمندان پرهام موجوداست.

پانسمان های سنتی Traditional dressings

پانسمان های سنتی مانند گاز وپنبه که در کشور ما نیز خیلی رایجند بسیاری از ویژگیهای یک پانسمان ایده آل را ندارند. آنها ذرات وباقیمانده فبر والیاف خود را در زخم به جای می گذارند. این پانسمان ها به بستر زخم چسبیده وآنرا خشک ودهیدراته می کنند و نیاز به تعویض مکرر ومراقبت پرستاری ماهرانه دارند.

این پانسمان ها نبایستی مستقیماروی سطح مرطوب زخم گذاشته شوند واستفاده از آنها محدود به شرایطی است که زخم خشک وتمیز بوده ویا فقط بعنوان پانسمان ثانویه استفاده شوند (برای جذب اگزودا ویا برای محافظت وجدا سازی زخم ).

گازوازلینه از یک لایه گاز آغشته به پارافین زرد یا سفید ساخته شده است. پارافین سطح زخم را پوشانده وبه سختی از روی زخم پاک می شود این پانسمان ها قدرت جذب ترشحات را نداشته ونسبت به گازها نفوذ پذیری کمی دارند ارزان هستند وفقط برای زخم هاوسوختگی های سطحی کاربرد داشته ونیاز به یک پانسمان ثانویه دارند.

گازهای پانسمان ممکن است بصورت آغشته به دارو مثلا یک پماد آنتی بیوتیک عرضه شوند. جذب آنتی بیوتیک دراین حالت کنترل نشده است ومی تواند مسمومیت دارویی ایجاد کند. بطورکلی آنتی بیوتیک های موضعی برای درمان عفونت زخم توصیه نمی شوند .

از مواد آنتی باکتریال می توان کرم سیلورسولفادیازین را مثال زد که به همراه یک پانسمان جاذب استفاده می شود وبرروی سودومونا بسیار موثر است.

دربین متخصصین درمان زخم عقیده ای رایج است که می گوید: (( آنچه را در چشم خود نمی ریزید بر روی زخم نیز نریزید)).

مواد مختلفی برای تمیزکردن بافت نکروز و بافتهای فیبرینی وزرد رنگ وجود دارد موادی همچون پراکسید هیدروژن10درصد پماد های حاوی استرپتو کیناز مانند فبیرینولزین(الایز)وخمیرهای هیدروکلوئید.

اگردبریدمان جراحی مقدور نباشد بهترین انتخاب می تواند استفاده از هیدروژل ها مانند ژل کامفیل باشد که علاوه بر فراهم آوردن محیط مرطوب دبریدمان اتولیتیک رانیز تسهیل می کند.

مواد وترکیبات دیگری نیزبرای درمان زخم استفاده شده اند که بعضی نسبتا موثر وبعضی غیر موثر وحتی گاهی مضر می باشند. موادی مانند محلول پرمنگنات، عسل- ترکیبات حاوی فنی توئین و حتی شربت آلومینوم و...

اگر چه آلومینوم درالتیام زخم تاثیر مثبت دارد ودرپانسمهایی نیز استفاده شده است اما استفاده از آن با فرم سوسپانسیون آلومینیوم ام جی جای تعجب دارد.

بعضی ازاین فرآورده ها فقط در مراحل خاصی از التیام زخم ممکن است موثر باشند اما بطور کلی درخصوص اثر آنها اغلب اغراق شده وپایه واساس علمی ندارند.

فنی توئین از ترکیباتی است که بطور سیستمیک در بیماران مبتلا به عوارض سیستم عصبی مرکزی استفاده می شود ویکی ازعوارض آن ایجاد هیپرپلازی خصوصا درلثه این بیماران است.

تجویز موضعی آن درد وسوزش ایجاد می کند. طبیعی است که این فرآورده محیط مرطوب برای التیام زخم ایجادنکرده وتشکیل بافت کلوئید واسکار هیپرتروفیک دربیمارانی که با این محصول مداوا شده اند گرازش شده است.

پانسمان های مدرن Modern dressings

فیلم یا پانسمان های شفاف Films or Transparent Dressings

پانسمان های شفاف بصورت ورقه ای شکل وقابل انعطاف بوده ومعمولا در یک طرف چسبدار هستند.
لایه پلی اورتان ماده ای با حساسیت زایی بسیار کم است. این پانسمان ها بخار و گازها را عبور می دهند و نسبت به مایعات نفوذ ناپذیرند.
پانسمان های شفاف بعضی از ویژگیهای یک پانسمان ایده آل را دارند.

ترشحات زخم درزیر پانسمان جمع شده ومحیط مرطوب ایجاد می کند.

پانسمان های شفاف برای زخم های نسبتا کم عمق مانند محل اهدای پوست زخم های جراحی ویا بعنوان پانسمان ثانویه بر روی سایر پانسمان ها استفاده می شوند.

ازاین پانسمان ها می توان برای پیشگری از ایجاد وپیشرفت زخم بستر در مناطقی از پوست که در معرض فشار وسایش قرار دارند استفاده نمود.
عواملی مانند میزان نفوذپذیری به بخار- ضخامت- راحتی- قابلیت ارتجاعی وسهولت مصرف وقیمت در انتخاب نوع فرآورده دخیل هستند.

هیدروژل ها Hydrogels

هیدروژل ها به دو شکل صفحه ای وژل بدون شکل موجود هستند. این پانسمان ها درخود مقدار زیادی آب دارند که به همراه شبکه پلیمری تشکیل ژل می دهند. مثلا ژل کامفیل درخود90درصد آب دارد.

این پانسمان ها می توانند به زخم رطوبت داده ودرصورت زیاد بودن ترشحات زخم حتی رطوبت گیری کنند. معمولا در لمس خنک هستند و میتوانند درد بیمار را کاهش دهند. این پانسمان ها چون سطح زخم را خنک می کنند ایزولاسیون حرارتی را انجام نمی دهند.
هیدروژل ها نیاز به پانسمان ثانویه مانند یک پانسمان شفاف یا گاز دارند.

فوم ها Foams

پانسمان هایی صفحه ای شکل با ضخامت های مختلف بوده وممکن است در یک سمت با یک لایه فیلم شفاف چسبدار پوشانده شده باشند.
از جمله آنها می توان به پانسمان بیاتین کامفیل اشاره نمود.

فوم ها را با توجه به قدرت جذب بالا دراغلب زخم های پر ترشح به ویژه در مرحله گرانولا سیون می توان استفاده نمود.

هیدروکلوییدها Hydocolloids

این پانسمان ها نیاز به پانسمان ثانویه ندارند.

ترکیبات مختلف ومتفاوتی برای ساخت آنها استفاده می شود.

ترکیباتی مانند: کربوکسی متیل سلولز- پکتین وژلاتین- آلژینات سدیم وکلسیم و ...

انواع ورقه ای آنها مانند پانسمان های شفاف نسبت به آب میکروارگانیسم ها نفوذ ناپذیرند اما گازها وبخار آب راازخود عبورمی دهند. درتماس با ترشحات زخم درزیر پانسمان ژلی تشکیل می شود که شیری رنگ بوده ظاهری شبیه چرک با بویی قوی دارد. پرستار وبیمار باید ازاین مسئله آگاه باشند چرا که ممکن است آنرا با عفونت اشتباه بگیرند.

این ژل با ایجاد محیط مرطوب و پیشگیری از خشک شدن زخم و همچنین حمایت از رشته های آزاد اعصاب درد را نیز تسکین می دهد و بعلاوه از چسبیدن پانسمان به زخم جلوگیری می کند.تا زمانیکه این ژل پانسمان را اشباع ننموده نیاز به تعویض پانسمان نیست که این زمان می تواند از سه تا هفت روز ادامه یابد.

بهتر است این پانسمان ها را در زخمهایی که ترشح متوسط تا کم دارند استفاده نمود.از نوع خمیری پانسمان ها مانند خمیر کامفیل در زخمهای حفره ای علی الخصوص اگر به شکل سینوسی بوده و خطر افتادن لبه ها به داخل زخم وجود داشته باشد می توان بهره برد. به همراه پانسمان های هیدروکلوئید و در زخمهایی که ترشح بیشتری دارند می توان از پودر برای افزایش ظرفیت جذب و به تعویق انداختن زمان اشباع استفاده نمود.

علیرغم ویژگیهای مثبت فراوان پانسمان های هیدروکلویید، متاسفانه مصرف آنها بویژه در کشورهای جهان سوم فراگیر نشده ، علت آن شاید ترس از عفونت و یا قیمت بالاتر آنها نسبت به پانسمان های سنتی باشد. در خصوص این موارد پژوهشهای زیادی صورت گرفته است.

مزایای ذیل برای پانسمانهای هیدروکلویید ذکر شده :

• امکان استحمام بیمار بدون نیاز به تعویض پانسمان
  
• سهولت پاک کردن پانسمان از آلودگی
  
• کم هزینه تر بودن نسبی این روش پانسمان با توجه به تعداد تعویض کمتر و سرعت التیام بیشتر
  
• بدون درد بودن تعویض پانسمان